Gaswinning Groningen Hoe het allemaal begon met de gaswinning in de provincie Groningen
Al in 1948 vond de NAM het allereerste aardgas in Nederland, in Drenthe bij Coevorden. De eerste gaswinning in Groningen begon in 1959. Toen werd het gasveld in de buurt van Slochteren door de NAM ontdekt. Dit gasveld bleek een van de grootste ter wereld te zijn. Het was een belangrijke ontdekking voor de Nederlandse economie. Sindsdien is er veel gas gewonnen uit het veld. Al het winnen van aardgas heeft ertoe geleid dat er aardbevingen ontstonden. Deze aardbevingen geven op hun beurt weer schade aan gebouwen in de regio.
De ontwikkelingen van de gaswinning in Groningen hebben een aantal fases doorgemaakt. In de beginjaren werd er vooral gekeken naar de economische mogelijkheden van het gasveld en werd er weinig aandacht besteed aan de mogelijke gevolgen voor de regio en haar inwoners. In 1963 begonnen de eerste boringen bij Slochteren. Binnen tien jaar was al driekwart van Nederland aangesloten op het Groningse gas.
In de jaren ‘70 en ‘80 werden de eerste signalen van bodemdaling en aardbevingen in Groningen waargenomen. Er werd toen al gewaarschuwd voor de mogelijke schade die deze verschijnselen konden veroorzaken, maar er werd weinig actie ondernomen. Later in de jaren ’90 en 2000 nam de aandacht voor de gevolgen van de gaswinning toe. Mede door de toename van aardbevingen en de schade die daardoor ontstond aan huizen en gebouwen in de regio. Er werden maatregelen genomen om de veiligheid te verbeteren en schade te herstellen, maar deze werden door veel mensen als onvoldoende beschouwd.
De gaswinning heeft een grote impact gehad op de regio en haar inwoners. Veel mensen hebben schade geleden aan hun huizen en gebouwen en hebben te maken gehad met angst en onzekerheid. Er is veel discussie over wie verantwoordelijk is voor de schade en wie daarvoor moet opdraaien. Ook is er discussie over de vraag of de overheid en de gasproducenten genoeg hebben gedaan om de veiligheid van de regio te waarborgen. In de beginjaren van de gaswinning in Groningen lag de focus voornamelijk op het economisch rendement van het gasveld en was er relatief weinig aandacht voor de mogelijke gevolgen van de gaswinning voor de omgeving. Er werden weliswaar metingen en onderzoeken uitgevoerd om het gasveld te karakteriseren en om de productie te optimaliseren, maar de aandacht voor de mogelijke gevolgen voor de bodem, de gebouwen en de veiligheid van de inwoners van Groningen was beperkt.
Doordat in de loop der jaren steeds duidelijker werd dat de gaswinning gevolgen had voor het veilig wonen in de regio kwam er steeds meer aandacht voor de aardbevingen en de bodemdaling. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van de gaswinning en de gevolgen voor de regio. Er zijn onder andere onderzoeken gedaan naar de oorzaken van de aardbevingen en welke schade er is ontstaan bij gebouwen. Verder is gekeken naar mogelijke oplossingen om de ontstane problemen op te lossen, zoals het versterken van gebouwen en het verminderen van de gaswinning.
De Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen
De Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen is ingesteld om onderzoek te doen naar de oorzaken en gevolgen van de gaswinning in Groningen en naar de rol van de overheid en de gasproducenten in het ontstaan en de afhandeling van de problemen die daaruit zijn voortgekomen. De gaswinning in Groningen heeft geleid tot aardbevingen en schade aan gebouwen en heeft een grote impact gehad op de leefbaarheid en veiligheid van de regio. In de loop der jaren is er veel kritiek geweest op de manier waarop de gaswinning is georganiseerd en gereguleerd en op de manier waarop de gevolgen ervan zijn aangepakt. Er waren al eerder onderzoeken gedaan naar de gaswinning en de gevolgen daarvan, maar de Parlementaire enquête aardgaswinning Groningen had als doel om een breder en diepgaander onderzoek uit te voeren en om aanbevelingen te doen voor de toekomst.
De enquêtecommissie heeft onder meer onderzocht hoe de gaswinning in Groningen is opgezet en gereguleerd, hoe de veiligheid van de inwoners is gewaarborgd, hoe de schade aan gebouwen is afgehandeld en welke lessen er uit de gang van zaken getrokken kunnen worden. De bevindingen van de enquêtecommissie hebben geleid tot aanbevelingen voor verbetering van de regelgeving, de schadeafhandeling en de veiligheid van de inwoners van Groningen. De parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen is op 9 februari 2021 geïnstalleerd en heeft onderzoek gedaan naar de besluitvorming over de aardgaswinning, aardbevingen, schadeafhandeling en versterking. Het rapport dat daarna is verschenen onder de titel ‘Groningers boven gas’ werd op 24 februari 2023 in Zeerijp aan de Tweede Kamer aangeboden.
In het rapport ‘Groningers boven gas’ boek 2 feitenreconstructie 1959-2012, is te lezen: ‘De vondst van de gasbel leidt bij betrokkenen tot blijdschap en optimisme. Tegelijkertijd is de vondst óók omgeven met onduidelijkheid en soms zelfs geheimzinnigheid. Deze gespletenheid is al vanaf het prille begin kenmerkend voor de gaswinning in Nederland, zoals ook uit het aangehaalde krantenartikel uit 1963 blijkt.’ (pagina 131 – 1.1 Inleiding)
In het In het rapport ‘Groningers boven gas’ boek 2 feitenreconstructie 1959-2012 valt verder te lezen: ‘De afspraken in de Overeenkomst van Samenwerking uit 1963 blijven deels geheim en het ministerie is weinig mededeelzaam naar de Groningse gemeenten, maar ook naar de Tweede Kamer. Voor inwoners blijft het lange tijd gissen naar de omvang en betekenis van de gasvondst in Slochteren. Wat brengt de gaswinning hen? Deze gespletenheid en onduidelijkheid is vanaf het begin kenmerkend voor de Groningse gaswinning.’ (pagina 295 – 1.6 Bevindingen 1959-1994)
Het rapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen geeft inzicht in het verloop van de ontwikkeling van de gaswinning in de provincie Groningen. Wil je zelf meer lezen? Je kunt het rapport, dat bestaat uit vijf delen, downloaden. Ga hiervoor naar www.tweedekamer.nl/Groningen/rapport
De eerste aardbeving
De eerste aardbeving die vermoedelijk is veroorzaakt door gaswinning, vond plaats op 26 december 1986 bij de plaats Assen, net buiten de provincie Groningen. De beving had een magnitude van 3,0 op de schaal van Richter en werd destijds niet direct in verband gebracht met de gaswinning in Groningen.
De eerste aardbeving die wel direct in verband werd gebracht met de gaswinning vond plaats in Huizinge op 16 augustus 2012, deze aardbeving vond plaats op zo’n drie kilometer diepte met een kracht van 3,6 op de schaal van Richter. Na deze aardbeving kwamen er veel meldingen binnen van schade. Vanaf dat moment ontstond er steeds meer politieke en maatschappelijke druk om de gaswinning te verminderen. En om daarnaast meer aandacht te besteden aan de gevolgen ervan. In de jaren na de zware aardbeving in 2012 namen de aardbevingen in de provincie toe.
Om de regio veilig te maken werd in 2018 besloten om de gaswinning zo snel mogelijk af te bouwen en uiteindelijk helemaal te stoppen. Sinds 1 oktober 2022 staat de gaskraan van het Groningerveld op de waakvlam. Dat betekent dat er nog een minimale hoeveelheid gas wordt gewonnen. Als de situatie het toelaat is het de bedoeling van het kabinet om de gaswinning uit het Groningerveld te stoppen in het najaar van 2023, uiterlijk 2024.
Aardbevingsgebied
Het aardbevingsgebied in Groningen is een gebied waar aardbevingen kunnen voorkomen als gevolg van de gaswinning. De gemeenten die geheel of gedeeltelijk binnen het aardbevingsgebied vallen hebben te maken met aardbevingen en de gevolgen daarvan, zoals schade aan gebouwen, verminderde leefbaarheid en veiligheid en verminderde waardering van woningen en vastgoed. Het gaat om het gebied Midden-Groningen, Het Hogeland, de Eemsdelta, Groningen, Oldambt en Westerkwartier.
Er zijn verschillende momenten aan te wijzen waarop duidelijk werd dat de gevolgen van de gaswinning in Groningen groter waren dan aanvankelijk werd gedacht. In de jaren ‘90 werden de eerste schademeldingen als gevolg van aardbevingen door de gaswinning geregistreerd. De NAM, de exploitant van het Groningse gasveld, erkende toen nog niet dat er een verband was tussen de gaswinning en de aardbevingen. Zoals al eerder geschreven vond in 2012 de eerste zware aardbeving plaats. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) publiceerde in januari 2013 een rapport over de veiligheid van de gaswinning in Groningen. Daarin werd gesteld dat de risico’s van de gaswinning onvoldoende waren onderzocht en dat de veiligheid van de inwoners van Groningen niet voldoende was gewaarborgd. De Groningse Commissaris van de Koning, Max van den Berg, riep in maart 2013 op pas op de plaatst te maken wat de gaswinning in de provincie Groningen, betrof dit vanwege de zorgen over de veiligheid van de inwoners. Bijna een jaar later, in januari 2014 publiceerde de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV) een rapport waarin geconcludeerd werd dat de veiligheid van de inwoners van Groningen niet voldoende was gewaarborgd en dat de overheid en de NAM hun verantwoordelijkheid onvoldoende hadden genomen.
Wat wordt verstaan onder aardbevingsschade?
Onder aardbevingsschade wordt verstaan schade die is ontstaan aan gebouwen, huizen en andere bouwwerken, als gevolg van aardbevingen die zijn veroorzaakt door de gaswinning in Groningen. Het gaat hierbij om schade die niet is ontstaan door regulier onderhoud of veroudering van de woning of het gebouw, maar specifiek het gevolg is van trillingen en bewegingen in de bodem die veroorzaakt worden door de gaswinning.
Enkele voorbeelden van aardbevingsschade zijn: scheuren in muren, plafonds en vloeren, beschadigde funderingen en verzakkingen. Ook kunnen er problemen ontstaan met ramen, deuren en kozijnen die niet meer goed sluiten als gevolg van de scheefstand van de woning of het gebouw. Heb jij te maken met schade door de aardbevingen? Dan is het belangrijk om dit specifiek te melden. Niet alle schade wordt automatisch als aardbevingsschade aangemerkt. Als je hebt aangegeven dat je aardbevingsschade hebt, wordt er eerst een inspectie uitgevoerd om vast te stellen of de schade daadwerkelijk het gevolg is van aardbevingen. Indien dit het geval is, kan een schadevergoeding worden aangevraagd.
Melden van schade
Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) is de opvolger van de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen (TCMG) en is verantwoordelijk voor de afhandeling van alle schade als gevolg van de gaswinning in Groningen, zowel fysieke als immateriële schade. Wil je schade melden ga dan naar de website www.schadedoormijnbouw.nl. Op de website vind je meer informatie over de verschillende schadevergoedingen. Wil je meteen contact opnemen, dan kan dat via het telefoonnummer 0800-4444111 van maandag t/m zaterdag van 8.00 tot 17.30 uur. Wil je langskomen? Dan is dat mogelijk op afspraak. Mail dan naar contact@schadedoormijnbouw.nl.
Niet alleen schade aan woningen en gebouwen
Naast fysieke schade aan gebouwen en infrastructuur kunnen de gaswinning en de daarmee gepaard gaande aardbevingen, ook mentale schade veroorzaken bij de bewoners van het aardbevingsgebied. De aardbevingen zelf en de onzekerheid en stress die daarmee gepaard gaan, kunnen leiden tot psychische klachten zoals angst, stress, depressie en slaapproblemen. Bewoners kunnen zich niet meer veilig voelen in hun eigen huis en in hun omgeving, en dit kan leiden tot een gevoel van machteloosheid en onveiligheid. Ook de langdurige afwikkeling van schadeclaims en onzekerheid over de toekomst kan leiden tot stress en spanning. Dat er mentale schade als gevolg van de gaswinning kan optreden is erkend. Het is dan ook mogelijk om hier een schadevergoeding voor aan te vragen. Deze vergoeding kan dan gebruikt worden voor psychologische hulp of ander vormen van ondersteuning die nodig zijn.
De mentale en psychische schade heeft een grote impact op het dagelijks leven van de bewoners in het aardbevingsgebied. Veel mensen hebben last van de angst en stress die de aardbevingen veroorzaken. Ook de onzekerheid die de hele situatie met zich meebrengt draagt bij aan mentale schade. Mensen hebben last van slaapproblemen, concentratieproblemen en vermoeidheid. En dat is van invloed op het dagelijks functioneren.
Daarnaast kan het gevoel van onveiligheid en onzekerheid over de toekomst leiden tot psychische klachten als depressie en een gevoel van machteloosheid. Dit kan weer leiden tot verminderde sociale contacten en het vermijden van bepaalde situaties of plekken. De psychische schade kan ook van invloed zijn op het werk en de financiële situatie van bewoners, omdat zij door hun klachten mogelijk minder goed in staat zijn om te werken. Het is belangrijk om deze problemen serieus te nemen en te erkennen. Ervaar je problemen neem dan contact op met je huisarts.
Helaas hebben ook kinderen in de aardebevingsgebieden te kampen met klachten. Ook zij lijden aan de gevolgen van de aardbevingen en de gaswinning. Zij kunnen net als volwassenen last hebben van angst, stress en onzekerheid over de toekomst. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot slaapproblemen, concentratieproblemen en vermoeidheid, wat van invloed kan zijn op hun schoolprestaties en sociale leven. De schade aan huizen en gebouwen, versterkingswerkzaamheden en de onzekerheid over de veiligheid van de leefomgeving, kan een grote impact hebben op kinderen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot gevoelens van onveiligheid en onzekerheid over de toekomst, omdat kinderen zich minder veilig en vertrouwd voelen in hun eigen omgeving. De aardbevingsproblematiek kan leiden tot sociale isolatie van kinderen en gezinnen in het aardbevingsgebied, bijvoorbeeld doordat zij minder bezoek krijgen van vrienden en familie buiten de regio. Dit kan weer leiden tot gevoelens van eenzaamheid en depressie bij kinderen. De gevolgen van de aardbevingen en de gaswinning hebben niet alleen fysieke, maar dus ook mentale en psychosociale gevolgen voor kinderen in het aardbevingsgebied in de provincie Groningen. Het is daarom belangrijk om ook hier aandacht aan te besteden en ondersteuning te bieden waar nodig.
Vergoeding voor kinderen
In het aardbevingsgebied wonen ongeveer 30.000 kinderen. Een groot deel hiervan komt in aanraking met aardbevingen en/of de versterkingsopgave en alles wat daarbij komt kijken. Opgroeien in een aardbevingsregio heeft een grote impact op de jeugd. Zij willen vaak graag weten hoe het zit met de aardbevingen en versterkingsoperaties en informatie over wat er gaat gebeuren, met hun huis en met hun school. Kinderen en jongeren hebben veel ideeën om hun situatie te verbeteren (bron: Sociaalplanbureau Groningen).
Sinds oktober 2018 werkt het Sociaal Planbureau Groningen samen met Gronings Perspectief aan een onderzoek naar de effecten van de aardbevingen op de leefbaarheid in de provincie Groningen. Het Gronings Perspectief onderzoekt onder andere de gezondheid, het welzijn en de leefsituatie van de bewoners in het aardbevingsgebied.
Ook biedt Gronings Perspectief een platform waarop bewoners van het aardbevingsgebied hun ervaringen en perspectieven kunnen delen.
De resultaten van het onderzoek van Gronings Perspectief worden gebruikt om beleidsmakers en andere betrokken partijen te informeren en te adviseren over de gevolgen van de gaswinning en aardbevingen voor de bewoners van het aardbevingsgebied. Daarnaast kan de informatie gebruikt worden om gerichte hulp en ondersteuning te bieden aan bewoners die te maken hebben met aardbevingsschade en de gevolgen daarvan.
Gronings Perspectief is een samenwerking tussen de Rijksuniversiteit Groningen, GGD Groningen en het Sociaal Planbureau Groningen. Het onderzoeksteam van Gronings Perspectief onderzoekt sinds 2016 gezondheid, veiligheidsgevoel en toekomstperspectief van inwoners van alle Groninger gemeenten. Dit gebeurt in opdracht van de Nationaal Coördinator Groningen. Het onderzoek wordt uitgevoerd met vragenlijsten onder panelleden, interviews en groepsgesprekken met bewoners en professionals in de regio. De organisatie richt zich op onderzoek naar de sociale gevolgen van de gaswinning en aardbevingen in Groningen. Het doel van Gronings Perspectief is inzicht te krijgen in de manier waarop de gaswinning en aardbevingen de leefsituatie en gezondheid van de bewoners van het aardbevingsgebied beïnvloeden.
Er zijn verschillende instanties en organisaties die zich bezighouden met hulp binnen het aardbevingsgebied. Diverse hulp wordt geboden aan de mensen die daar wonen en hulp nodig hebben.
– Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG): IMG is opgericht om schade als gevolg van de gaswinning in Groningen af te handelen. Het IMG handelt schade af die is ontstaan door bevingen of door de versterkingsoperatie. Het instituut geeft advies over versterking en verduurzaming van woningen.
– Nationaal Coördinator Groningen (NCG): De NCG is aangesteld om de versterking en verduurzaming van gebouwen in Groningen te coördineren. Het gaat hierbij om zowel particuliere als publieke gebouwen. Ook houdt de NCG zich bezig met het begeleiden van bewoners bij de versterking en verduurzaming van hun woning.
– GGD Groningen: De GGD Groningen biedt psychosociale ondersteuning aan bewoners van het aardbevingsgebied die kampen met de gevolgen van de aardbevingen. Hierbij kan gedacht worden aan angst, stress, slaapproblemen en andere gezondheidsklachten. Ook worden er preventief activiteiten georganiseerd om de mentale en fysieke gezondheid van bewoners te bevorderen.
– Gronings Perspectief: Zoals eerder genoemd richt Gronings Perspectief zich op onderzoek naar de sociale gevolgen van de gaswinning en aardbevingen in Groningen. Het doel is om inzicht te krijgen in de manier waarop de gaswinning en aardbevingen de leefsituatie en gezondheid van de bewoners van het aardbevingsgebied beïnvloeden.
Naast deze instanties en organisaties zijn er ook veel lokale initiatieven en projecten opgezet om bewoners van het aardbevingsgebied te ondersteunen en te helpen. Zo zijn er bijvoorbeeld buurtcentra en wijkteams die zich richten op het versterken van de sociale samenhang in de wijk of buurt en het bieden van hulp en ondersteuning waar nodig.
22 miljard voor herstel provincie Groningen
In reactie op het rapport van de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen stelt het kabinet de komende dertig jaar in totaal 22 miljard euro beschikbaar voor de provincie Groningen. Het geld is bedoeld voor het herstel van de provincie die te lijden heeft gehad van de gaswinning. Van deze 22 miljard is 7,5 miljard bedoeld voor het verbeteren van de leefbaarheid. Het bedrag wordt opgedeeld in 250 miljoen per jaar. Voor schadeherstel en versterking in het Groningse aardbevingsgebied wordt 12 miljard van de 22 miljard beschikbaar gesteld. Daarbij geeft het kabinet aan dat er ‘zo lang als nodig voldoende geld’ beschikbaar is voor schadeherstel en versterking van huizen.
Er wordt gekozen voor een andere aanpak voor versterking van het gebied. Het zal voortaan niet meer per huis, per straat, buurt of dorp gaan. Er wordt gekozen voor de zogenaamde gebiedsgerichte aanpak. Ook wordt de ongelijke behandeling van soortgelijke gevallen ongedaan gemaakt.
Inwoners krijgen een vergoeding van 2.500 euro per adres voor de tijd die zij kwijt zijn aan de versterking van hun woning. Dit geldt voor huurders alsook voor eigenaren. De bewonersbegeleiders van Nationaal Coördinator Groningen krijgen per geval 50 euro. Dit geld is bedoeld om problemen op te lossen en om de voortgang erin te houden. De afhandeling van schademeldingen zal ook anders gaan. Het zal milder, makkelijker en menselijker gebeuren, aldus het kabinet. Daarbij wordt het beleid waar bewoners niet hoeven aan te tonen dat de schade is veroorzaakt door aardbevingen groter. Bij schades onder de 40.000 euro wordt niet meer gekeken naar wat de oorzaak is. Er komt een knelpuntennota om ongelijkheden tegen te gaan, bijvoorbeeld aan de randen van het bevingsgebied waar het ene huis wel schade vergoed krijgt het andere niet. Dit alles loopt via het IMG.
Energiearmoede
Ook wordt de energiearmoede in het bevingsgebied aangepakt. Dit wordt gedaan doordat de huizen die nog versterkt moeten worden, meteen aardgasvrij worden gemaakt. Voor de overige woningen komt er extra geld vrij om de woningen te verduurzamen en van het gas af te laten gaan. Dit komt boven op de bestaande maatregelen. Het kabinet legt jaarlijks verantwoording af over de voorgang om zo de uitvoering van het gehele plan te waarborgen. Ook zal er ieder halfjaar een gesprek plaatsvinden in Groningen over de stand van zaken. Deze procedure wordt wettelijk vastgelegd.
Erkenning welzijn en gezondheid
Dat de aardbevingen niet alleen schade aan huizen geven maar ook zorgen voor langdurige negatieve gevolgen voor de gezondheid, het welzijn en de saamhorigheid erkent het kabinet. Dit geldt zowel voor volwassenen als voor kinderen. Dat vraagt om sociaal-maatschappelijke verbetering. Daarom komt het kabinet met een aantal maatregelen.
Gemeenten krijgen extra geld om inwoners met (psycho-)sociale of gezondheidsproblemen te helpen. Er komt financiële steun voor Groninger Dorpen en andere lokale organisaties. Op die manier kunnen zij meehelpen aan het verbeteren van de leefbaarheid in het gebied. Daarnaast komt er een jongerenraad, die een adviserende rol krijgt in het geheel. Ook investeert het kabinet in maatregelen om schooluitval te verminderen door het inzetten van aardbevingscoaches voor psychische hulp. Het kabinet vindt dat zij de mensen in het gaswinningsgebied als individu en als collectief te kort heeft gedaan en wil dit herstellen met de voorgenomen maatregelen.
Geld voor uitvoering sociale agenda
Los van het Nationaal Programma Groningen komt er een programma onder de naam Sociale Agenda. De gemeenten ontvangen extra geld om dit te kunnen uitvoeren. Gemeenten krijgen een eenmalig bedrag van vijfhonderd miljoen euro, gevolgd door een jaarlijkse bijdrage van honderd miljoen voor een periode van dertig jaar. Het programma Sociale Agenda is ervoor om bewoners, scholen, woningcorporaties, maatschappelijke organisaties, het bedrijfslieven etc. een brede coalitie te laten vormen. Samen moeten zij dan aan de slag om een aantal doelstellingen te formuleren. Denk bijvoorbeeld aan armoedebestrijding, onderwijskwaliteit en leefbaarheid.
Het beschikbaar stellen van de 22 miljard (de ereschuld) moet ervoor zorgen dat het gebied weer wordt opgebouwd. Niet alleen wordt er geld beschikbaar gesteld voor het aardebevingsgebied. Er komt ook nog geld vrij voor de verdubbeling van de N33 en de spoorlijn van Veendam naar Stadskanaal wordt doorgetrokken. Ook zijn er plannen om de Groningse economie een impuls te geven. Hiervoor wordt een Economische Agenda opgesteld.
